گرومن اف-۱۴ تام‌کت

اف-۱۴ تام‌کت
نوع هواپیما	هواپیمای رهگیر، جنگنده برتری هوایی
کشور سازنده	ایالات متحده
شرکت سازنده	گرومن
نخستین پرواز	۲۱ دسامبر ۱۹۷۰
تاریخ رونمایی	۱۹۷۴
بازنشستگی	۲۲ سپتامبر ۲۰۰۶، نیروی دریایی آمریکا
وضعیت کنونی	فعال در ایران، بازنشسته در ایالات متحده
بکارگیرنده(ها)	نیروی دریایی ایالات متحده نیروی هوایی ارتش ایران
آغاز ساخت	۱۹۶۹ تا ۱۹۹۱
تعداد ساخته‌شده	۷۱۲ فروند
بهای هر فروند	۳۸ میلیون دلار آمریکا در سال ۱۹۹۸
مدل‌های دیگر	اف-۱۴ ای اف-۱۴ بی اف-۱۴ سی اف-۱۴ دی

گرومن اف-۱۴ تام‌کت هواپیمای جنگنده مافوق صوتی دو موتوره، دو سرنشین و با بال متحرک ساخت شرکت گرومن در آمریکا است که نخستین پرواز خود را در سال ۱۹۷۰ انجام داد و از سال ۱۹۷۴ برای خدمت در نیروی دریایی آمریکا پذیرفته شد.این هواپیما از ۱۹۷۴ تا ۲۰۰۶ در نیروی دریایی ایالات متحده به عنوان جنگنده برتری هوایی، هواپیمای رهگیر دفاعی و هواپیمای شناسایی تاکتیکی اصلی این نیرو خدمت کرد. اف-۱۴ بعد از اینکه در دهه ۱۹۹۰ مجهز به سیستم هدف گیری مادون قرمز در شب (LANTIRN) و سیستم پرواز سطح پائین گردید حملات موشکی هوا به زمین دقیقی را هم انجام داد.

اف-۱۴ تام‌کت در سال ۱۹۷۲ به عنوان جایگزین هواپیمای اف-۴ فانتوم ۲ به خدمت نیروی دریایی ایالات متحده در آمد.و در سال ۱۹۷۶ به ایران صادر شد. این هواپیما برای نیروی دریایی آمریکا ساخته شده است. هواپیمای اف-۱۴ تامکت در ۲۲ سپتامبر ۲۰۰۶ در نیروی دریایی آمریکا بازنشسته شد.^[۱]

پیدایش

طرح تولید اف-۱۴ هنگامی مطرح شد که برنامه تولید اف-۱۱۱بی به علت پاره‌ای مشکلات با شکست مواجه شد. وقتی فرمانده نیروی دریایی توماس کانلی طرح ساخت مدل متفاوتی از هواپیمای اف-۱۱۱ ای را برای پرواز به عهده گرفت؛ و دریافت که این هواپیما مشکل در پرواز در سرعت مافوق صوت دارد و توانایی به زمین نشستن آن ضعیف است، ر درکنگره تصریح کرد که با این وضع نگران وضعیت نیروی دریایی است. در مه سال ۱۹۶۸ کنگره هزین گذاری بر روی اف-۱۱۱ بی را قطع کرد تا اینکه نیروی دریایی چاره‌ای به وضعیت موجود پیدا کند.

آنچه که مورد نیاز نیروی دریایی ایالات متحده بود، داشتن جنگنده‌ای دوربرد و پرطاقت بود که بتواند از ناوگان جنگی ایالات متحده در مقابل شلیک شده از بمب‌افکن‌ها و زیردریایی‌های شوروی دفاع کند، در مقایسه با جنگنده اف-۴ فانتوم از رادار پرقدرت‌تر و موشک‌های دوربردتری به منظور رهگیری هواپیماها و موشک‌های دشمن برخوردار باشد و دارای خصوصیات برتری هوایی منحصربه‌فردی باشد. نیروی دریایی به شدت مخالف شرکت در طرح جنگنده تاکتیکی آزمایشی (تی‌اف‌ایکس) (که منجر به تولید دو جنگنده اف-۱۵ و اف-۱۶ شد) بود؛ چون تصور می‌کرد نیاز نیروی هوایی برای داشتن جنگنده‌ای با توان تهاجمی در ارتفاع پایین باعث می‌شود تا خصوصیات مد نظر نیروی دریایی تحت تأثیر قرار گیرد. اما وزیر دفاع وقت ایالات متحده رابرت مک نامارامعتقد بود داشتن هواپیمای سازمانی نظامی مشترک راه حل کم‌هزینه‌تری از طراحی جنگنده‌های جداگانه است. در آن زمان هواپیمای اف-۴ فانتوم ۲ هم که در نیروی دریایی و تفنگداران دریایی طراحی شده بود در نیروی هوایی ایالات متحده هم استفاده می‌شد. لذا طراحی این هواپیما به دست گرومن آغاز شد.

طرح موفق گرومن در اف-۱۴ این بود که دوباره از موتورهای تی‌اف۳۰ در هواپیمای اف-۱۱۱بی بر خلاف طرح نیروی دریایی برای استفاده از موتورهای اف۴۰۱پی‌دابلیو-۴۰۰ که شرکت پرت و ویتنی برای نیروی دریایی ساخته بود، استفاده کرد. اگرچه این هواپیما از اف-۱۱۱ بی سبکتر بود، ولی بزرگترین و سنگینترین هواپیمایی ناو جنگی بود که از روی ناو پرواز می‌کرد. ابعاد بزرگ هواپیما به خاطر رادار بزرگ ای‌ان/ای‌دابلیوجی-۹، موشک ایم-۵۴ فینیکس، و یک باک داخلی بزرگ ۷۳۰۰ کیلویی از هواپیمای اف-۱۱۱بی بود.

بهسازی‌ها و تغییرات

با گذشت زمان، مدل‌های اولیه تمام موشک‌های این هواپیما با موشک‌های پیشرفته‌تر جایگزین شدند که تجهیزات الکترونیکی مستحکم‌تر که امکان اعتماد بهتر به عملکرد هواپیما را ممکن می‌کرد، سامانه بهتر ای‌سی‌سی‌ام، و فضای بیشتر برای موتور هواپیما را داشتند. در اولین جایگزینی‌ها موشک هوا به هوا با رادار فعال فینیکس، موشک هوا به هوای آشیانه‌یاب راداری نیمه‌فعال اسپارو، و موشک هوا به هوای حرارت یاب سایدوایندر در مدل‌های دهه ۱۹۸۰ اعمال شدند.

طرح سامانه اکتشافی تاکتیکی هوابرد یا (TARPS) در دهه ۱۹۷۰ برای اف-۱۴ تامکت انجام شد. سامانه اکتشافی (TARPS) در زیر بدنه اصلی استوانه‌ای هواپیما نصب می‌شد و رابط‌های مخصوص خود را هم با خود داشت. حدود ۶۵ اف-۱۴ مدل ای و تمام اف-۱۴های دی برای حمل این سامانه بهسازی شدند. این سامانه در وهله اول توسط آرآی‌او در صندلی عقب که یک نمایشگر پیچیده TARPS برای مشاهده آمار دریافتی اطلاعاتی را به همراه داشت، کنترل می‌شد. سامانه‌های اکتشافی تاکتیکی هوابرد در سال ۱۹۸۰ معرفی شدند. در سال ۱۹۹۶ سامانه‌های TARPS با دوربین‌های دیجیتالی (TARPS-DI) بهسازی شدند. دوربین‌های دیجیتالی یکبار دیگر هم در اوایل سال ۱۹۹۸ بهسازی شدند که سامانه TARPS-<a class="ktg6us78hf8vdu7" href="javascript:void(0)">CD</a> را هم با خود داشتند.

درسال ۱۹۸۷ برخی از اف-۱۴های مدل ای با موتور جنرال الکتریک اف۱۱۰ بهسازی شدند. این تامکت‌ها تامکت‌های دوباره طراحی شدهٔ اف-۱۴ ای+ بودند که بعدها در سال ۱۹۹۱ به اف-۱۴ بی تغییر یافتند. هواپیماهای مدل دی هم در همین دوره گسترش یافتند که موتورهای جنرال الکتریک اف۱۱۰ را با تجهیزات دیجیتالی هوانوردی جدیدتر مانند کابین خلبان شیشه‌ای با خود داشتند.

اضافه کردن قابلیت تهاجم زمینی

طراحی

بدلیل هزینه بالای طراحی این سوپر جنگنده در آن زمان، شرکت گرومن مجبور شد پروژه طراحی تام‌کت را به‌طور مشترک با نیروی دریای آمریکا ادامه دهد.^[۲]

این بخش نوشتار نیازمند گسترش است با: اضافه کردن عناوین خالی.

بدنه هواپیما و بال‌ها

موتورها و ارابه فرود

تجهیزات هوانوردی و پرواز

اف-۱۴ در حال شلیک موشک فونیکس

فیلمی از پرواز نمایشی یک اف-۱۴ب آمریکایی

کابین خلبان اف-۱۴ تامکت دو جایگاه سرنشین در طول هم دارد. خلبان و افسر مسئول رادار رهگیری (آرآی‌او) روی صندلی پرتاب به بیرون مارتین-بیکر جی‌آریو-۷ای که با راکت حرکت می‌کند و از سطح زمین و با سرعت صفر ۴۵۰ گره به بالا پرتاب می‌شود، می‌نشینند. آنها در کاناپی هواپیما مجهز به ۴ آینه، دید ۳۶۰ درجه به بیرون دارند که یکی از این کاناپی‌ها برای افسر مسئول رادار رهگیری و دیگری برای خلبان است. کاناپی اف-۱۴ کاناپی سنتی است که دارای سه قسمت است. اما ساختار کلی آن بزرگ است و دید خوبی را از آن می‌توان داشت. خدمه هواپیما از کنترلگرها و دستگاه قدیمی و کلاسیک این هواپیما که ساختار چند گونه آنالوگ و دیجیتالی دارند، استفاده می‌کنند. فقط به عهده خلبان است. تاکنون هیچ گونه سامانه کنترل دو نفری برای اف-۱۴ ساخته نشده است. کنترل‌گرهای اصلی اف-۱۴ یک نمایشگر سربالا است که توسط شرکت کایزر ساخته شده است و دو نمایشگر وی‌اس‌آی و اچ‌اس‌آی هستند که اطلاعات مربوط به سرعت، جستجو، و سایر اطلاعات را می‌دهند. اف-۱۴ای و اف-۱۴بی مثل هواپیماهای اف-۱۶ و اف-۱۸ نمایشگر چندکاره ندارند.

اف-۱۴ تامکت دماغه بزرگی دارد و این به خاطر آن است که هواپیما نه تنها دو سرنشین دارد، بلکه تعداد زیادی از سامانه‌های هوانوردی را هم دارد. ای‌سی‌ام (ECM) و قسمت جستجوگر خیلی فراگیر و بزرگ هستند. قسمت اصلی رادار هاگز ای‌دابلوجی-۹ ایکس-باند است که در مدل‌های ابتدایی سامانه دیجیتالی ۵۴۰۰ بایتی سبکی با حافظه دسترسی تصادفی ۳۲ کیلوبایتی را به همراه داشت. دیش آنتن، دیش عریض ۹۱ سانتیمتری مسطح است که ۱۰ کیلووات برق مصرف می‌کند و آنتن‌های پیچیده آی‌اف‌اف (IFF) دارد. چندین دستگاه جستجوگر و ردگیری دیگر نظیر ردگیری به هنگام جستجو، حرکت دادن به هنگام جستجو، تعقیب تک هدف پالس دوپلر (PDSTT)، و دستگاه تعقیب (JAT) نیز وجود دارند. این هواپیما قادر است ۲۴ هدف هوایی را به طور هم‌زمان رهگیری نموده و در آن واحد به سمت ۶ هدف در حالت ردگیری به هنگام جستجو تا حدود ۱۰۰ کیلومتر موشک شلیک کند. در حالت فقط-پالس (STT) برد حدود ۱۵۰ کیلومتر است. حداکثر برد جستجوگری فراتر از ۱۹۰ کیلومتر است، که حتی روی جنگنده‌ای دیگر در ۱۲۰ الی ۱۴۰ کیلومتری هم می‌توان قفل راداری انجام داد. موشک‌های کروز هم می‌توانند هدف این هواپیما با رادار ای‌دابلیوجی-۹ قرار بگیرند. چون این رادار در حالت دوپلر-پالس روی اهداف کوچک در ارتفاعات پائین هم قفل می‌کند و آنها را تعقیب می‌کند. دیش آنتن رادار در دماغه هواپیما قرار گرفته است و بیشتر سامانه‌های هوانوردی رادار درست در قسمت پشت دماغه نزدیک جایگاه خلبان جاسازی شده‌اند. سامانه‌های هوانوردی دیگر نیز (نظیر آی‌اف‌اف، رادیوهای برقراری ارتباط، ابزارهای جهت یاب و غیره) در نزدیکی جایگاه افسر رادار رهگیری قرار گرفته‌اند و بیشتر باسامانه‌های نمایشگر رادار ای‌ان‌دابلیوجی-۹ ترکیب شده‌اند.

هواپیماهای تام‌کت همچنین سامانه سیگنال‌های الکترونیکی مقابله، سامانه‌های اخطارگر رادار(RWR)، پخش کننده‌های خاشه/شعله در قسمت دم هواپیما، هماهنگ کننده آمار بین جنگنده‌ها، و سامانه دقیق ناوبری اینرسی نیز دارند. هماهنگی‌های اولیه در کامپیوتر ناوبری برنامه ریزی می‌شود و یک گردش نما در سیستم تمام حرکات هواپیما را زیر نظر دارد. این حرکات هواپیما به کامپیوتر ناوبری فرستاده می‌شود، و فاصله و جهت جت از اولین جای حرکتش محاسبه می‌گردد.

این قابلیت در کنار موشک بسیار قوی و دقیق ایم-۵۴ فینیکس، را به نوعی منحصربه‌فرد نموده‌است به طوری که در آمریکا به نام Top Gun یا سلاح برتر شناخته می‌شود.

استفاده از این هواپیما در نیروی دریایی نیروی هوایی آمریکا از سال ۱۹۷۴ به عنوان جایگزینی برای فانتوم اف-۴ و به عنوان هواپیمای اصلی جنگنده برتری هوایی، هواپیمای رهگیر مدافع ناوگان، و هواپیمای شناسایی تاکتیکی نیروی دریایی آغاز شد. از دهه ۱۹۹۰ قابلیت ناوبری کم‌ارتفاع و هدف‌گیری مادون قرمز برای عملیات‌های شبانه به آن افزوده شد و مأموریت‌های تهاجمی هوا به زمین دقیقی ر ا به انجام رساند.^[۳] از سپتامبر سال ۲۰۰۶ و در به طور رسمی متوقف[۴] و با جنگنده اف/ای-۱۸ئی/اف سوپر هورنت جایگزین شد.^[۵] آمریکا در سال ۲۰۰۷ اعلام کرد که کلیهٔ قطعات ذخیره و یدک این جنگنده را علی‌رغم اینکه ممکن است سر از ایران در بیاورند خواهند فروخت.^[۶]

تاریخچه هواپیمای اف-۱۴ تامکت در ایران

پیش زمینه ی خرید هواپیمای اف-چهارده از سوی ایران

بسیاری از ناظران غربی ناتوانی ایران از جلوگیری از تجاوز میگ-۲۵ های شوروی به خاک ایران را عامل اصلی خرید هواپیمای اف-١٤ می دانند. ولی واقعیت اندکی متفاوت است. از اواخر دهه ی ١٩٥٠ نیروی هوایی شاهنشاهی ایران با همکاری نیروی هوایی آمریکا پروازهای فوق محرمانه ای را بر فراز خاک شوروی انجام می دهد. در آغاز هواپیماهای سبک(حتی ترابری) برای این منظور به کار می رفت و چند فروند آنها به وسیله ی جنگنده های شوروی سرنگون شدند. پس از تحویل نخستین اف-چهارها که نوع هم جزء سفارش ها بود، این عملیات تشدید شد[۷].

شوروی ها نگران قدرت تسلیحاتی ایران بودند و ماموریت های شناسایی خود را بر روی ایران انجام می دادند. هواپیماهای رهگیر نیروی هوایی شاهنشاهی به ویژه هواپیماهای اف-چهار بارها سعی کردند تا میگ-٢٥هایی که وارد خاک ایران می شدند را رهگیری کنند ولی موفق نمی‌شدند. شاه علاقه ای به رویارویی مستقیم با شوروی نداشت و هنگامی که تجاوز مرزی از سوی هر دو طرف شدت گرفت شاه پیشنهاد داد که اگر شوروی ها تجاوز هوایی خود را متوقف کنند نیروی هوایی ایران و آمریکا نیز ورود به حریم هوایی شوروی را متوقف سازند. این پیشنهاد بارها و بارها تکرار شد و هر بار رد شد. بنابراین شاه به نیروی هوایی دستور داد که در ازاء هر تجاوز هوایی هواپیمای رهگیری بود که توانایی تهدیدهای پیش بینی شده را تا بیست سال آینده داشته باشد. هواپیمایی که بتواند پهنه ی گسترده‌ای از آسمان ایران را با سنسورها و سلاح های نیرومند پوشش دهد و دارای توانایی رزمی بالای باشد^[۷].

در تابستان ١٩٧٢ نامه ای از سوی محمدرضا پهلوی شاهنشاه ایران به پنتاگون در واشینگتون دی سی فرستاده شد. در این نامه قصد شاه از بازدید از ایالات متحده به منظور گفتگو درباره ی هواپیمای رهگیری بود که قرار بود در نیروی دریایی و هوایی ایالات متحده به خدمت گرفته شود. در این نامه برنامه ریزی او برای تماشای این نوع جنگنده ها به قصد الگوگیری برای شاخه ی مورد علاقه ی او در نیروهای مسلح یعنی نیروی هوایی قید شده بود. علاقه ی اصلی شاه به هواپیمای اف-چهارده بود^[۷].

این ملاقات آغاز یک معامله ی مناقشه برانگیز بود که منجر به استقرار مدرنتزین هواپیمای جنگنده ای می شد که آمریکا به یکی از متحدانش فروخته بود. این برای نخستین بار بود که آمریکایی ها موافقت کرده بودند یک چنین سلاح پیشرفته ای را را به یک مشتری خارجی بفروشند. از سوی دیگر این اقدام برای ایران یک اقدام جسورانه بود.زیرا هنوز در حال تجربه اندوزی در زمینه ی سیستم های با تکنولوژی مدرن و تاسیسات لازم برای عملیاتی کردن آنها بود^[۷].

همچنین فروش این هواپیما به خارج از سوی آمریکا به معنای این بود که کل پروژه ی اف-١٤ به وسیله ی ایران نجات پیدا می کرد. زیرا ایران موافقت کرده بود که به شرکت گرومن پولی که برای ادامه ی تولید تامکت نیاز دارد را بپردازد^[۷].

هواپیمای اف-چهارده در ایران

پس از ایالات متحده آمریکا، ایران تنها کشوری است که دارای این نوع جنگنده‌است. نیروی هوایی شاهنشاهی ایران ۸۰ فروند از این هواپیما سفارش داد که ۷۹ فروند آن به ایران تحویل داده شد و هواپیمای آخر به دلیل قطع رابطه ایران و آمریکا و تحریم تسلیحاتی ایران به نیروی دریایی آمریکا داده شد. در حال حاضر این جنگنده تنها در ایران درحال سرویس دهی می‌باشد. از مشکلات اف-۱۴ تامکت این است که سرویس دهی و عملیاتی کردن آن بسیار مشکل است.

جنگنده اف-۱۴ هنوز در نیروی هوایی ایران به‌کار می‌رود و جزء جنگنده‌هایی است که در طول جنگ ایران و عراق بسیار توسط ایران استفاده می‌شد. در ۶ ماهه اول جنگ اف-۱۴های ایران پنجاه پیروزی را در برابر هواپیماهای عراقی به ثبت رساندند که اکثراً مقابل جنگنده‌های میگ-۲۱ و میگ-۲۳ و تعداد کمتری هم در مقابل سوخوهای ۲۰ و ۲۲ (مدل‌های صادراتی سوخو-۱۷) بود و تنها یک اف-۱۴ بر اثر برخورد ترکش یک میگ-۲۱ که در نزدیکی آن منفجر شده بود آسیب دید.در طول جنگ خلبان ایرانی امیر اصلانی موفق به سرنگون کردن یک فروند میراز اف1 عراقی از فاصله 150 کیلومتری شد که این رکورد تابه امروز پابرجا است. از سال ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۶ وظیفه اصلی اف-۱۴های ایران گشت‌زنی در مراکز حساس حکومتی مثل تهران و جزیره خارک بود. این کار با کمک هواپیماهای سوخت‌رسان بوئینگ ۷۰۷-۳۱۹سی انجام می‌شد و گاه هر پرواز با ۴ مرتبه سوخت‌رسانی در هوا بیش از ده ساعت طول می‌کشید. اف۱۴ها در این مدت همچنان در جنگ‌های هوایی درگیر می‌شدند اما وظیفه اصلی آن‌ها ارعاب نیروی هوایی عراق بود. خسارات سنگینی که این جنگنده‌ها به هواپیماهای عراق وارد کرده بودند در کنار موشک‌های هوابه‌هوای بسیار دقیق و دوربرد آدبیلوجی-۹ و فونیکس آن‌ها باعث می‌شد تا جنگنده‌های عراقی بلافاصله پس از مشاهده یک اف-۱۴ اقدام به عقب‌نشینی کنند و اف۱۴ها به یک بسیار موثر تبدیل شوند که چنین سطحی از تأثیرگذاری برای یک سیستم دفاع هوایی شاید تاکنون در هیچ جنگی و برای مدتی چنین طولانی سابقه نداشته‌است. تنها جنگنده عراقی که توانست موفقیت نسبی در برابر اف-۱۴ به دست آورد جنگنده‌های میراژ اف-۱ ئی‌کیو-۶ مجهز به موشک‌های سوپر ۵۳۰دی و مجیک ام‌کا۲ بودند که تنها در اواخر جنگ یعنی اوایل سال ۱۹۸۸ در اختیار عراق گذاشته شد.^[۸]

«واحد مهندسی نیروی هوایی ایران» با بهسازی قطعات آن توانسته این هواپیما را تا حدودی به روز نگه دارد. تامکت‌های ایران از نوع اولیه‌است و با تامکت‌های آمریکایی تفاوتی ندارد. تعدادی از این جنگنده‌ها در در نزدیکی اصفهان نگهداری می‌شود. ب

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: